An toàn cháy cho nhà và công trình

Thiết kế theo tính năng (performance based design) là một hướng tiếp cận mà một số quốc gia trên thế giới đang khuyến khích áp dụng để triển khai công tác thiết kế nói chung, thiết kế về an toàn cháy cho nhà và công trình nói riêng. Tuy nhiên, để có thể thực hiện thiết kế theo hướng tiếp cận này, về mặt quản lý đòi hỏi phải có những quy định tương ứng thay thế cho các quy định mang tính tiền định hoặc định mức. Qua việc điểm lại một số đặc điểm nổi bật của tiêu chuẩn thiết kế về an toàn cháy với cách tiếp cận thiết kế theo tính năng, đang được áp dụng tại một số quốc gia, nội dung bài viết hướng đến phân tích và gợi ý những vấn đề cần được xem xét, làm rõ để trên cơ sở đó xây dựng các quy định thiết kế theo tính năng về an toàn cháy cho nhà và công trình phù hợp với những đặc điểm riêng của Việt Nam.

An toàn cháy là một trong số các vấn đề cần phải được xem xét bảo đảm ngay từ giai đoạn thiết kế mỗi công trình nhà, bên cạnh các vấn đề trọng yếu khác, ví dụ như an toàn chịu lực, an toàn chống rơi ngã, hay bảo đảm tiếp cận,… Do vấn đề an toàn cháy trong mỗi công trình nhà không chỉ ảnh hưởng đến bản thân công trình có xảy ra sự cố cháy mà còn có thể gây ra những hệ quả xấu đối với những nhà lân cận và thậm chí rộng hơn là cả khu vực nên hầu hết các quốc gia trên thế giới đều xây dựng các văn bản pháp quy để phục vụ cho quản lý của chính quyền đối với vấn đề này, cụ thể và trực tiếp nhất đó là các quy chuẩn, tiêu chuẩn liên quan đến bảo đảm an toàn cháy cho nhà.

Để bảo đảm an toàn cháy cho nhà, thực hành thiết kế thường dựa vào các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật. Theo cách tiếp cận truyền thống (thường được gọi là thiết kế theo tiêu chuẩn định mức), các quy chuẩn, tiêu chuẩn thiết kế sẽ đưa ra những ngưỡng giới hạn hoặc quy định về giải pháp, cách thức bố trí, cấu tạo có tính cố định, cụ thể mà các thiết kế phải tuân thủ.

Cách thiết kế theo tiêu chuẩn định mức có thuận lợi là cho phép đánh giá trực tiếp và rõ ràng xem một phương án thiết kế được đưa ra có phù hợp với các yêu cầu của quy chuẩn, tiêu chuẩn hay không. Tuy nhiên, việc áp dụng hướng tiếp cận này theo thời gian, cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ cũng như nhu cầu của xã hội (về quy mô, tính chất của nhà và hiệu quả kinh tế trong xây dựng) đã cho thấy một số hạn chế nhất định. Ví dụ, bao gồm:

(1) Quy định đưa ra trong các quy chuẩn, tiêu chuẩn không nêu rõ được các mục tiêu;

(2) Không tạo thuận lợi cho việc đề xuất những thiết kế hướng tới hiệu quả về chi phí xây dựng;

(3) Ít tính linh động để cho phép tạo ra những giải pháp cải tiến, sáng tạo và cho phép áp dụng đối với các trường hợp nhà có đặc điểm riêng, không phổ biến;

(4) Khó áp dụng cho nhiều trường hợp thường gặp hiện nay là nhà có quy mô lớn và tính chất phức tạp,… Để khắc phục những hạn chế và sự gò bó trong hướng thiết kế theo tiêu chuẩn định mức.

Trong điều kiện Việt Nam, sự phát triển tương đối nhanh của nền kinh tế và các đặc điểm đa dạng, phức tạp của các công trình nhà (ví dụ nhà trong khu vực có mật độ xây dựng cao, diện tích mặt bằng hạn chế,... hay các nhà hiện hữu cần sửa chữa cải tạo để tiếp tục khai thác,…) đã tạo ra những khó khăn nhất định trong việc áp dụng thiết kế theo tiêu chuẩn định mức đồng thời đặt ra nhu cầu rất thực tế đối với hướng tiếp cận thiết kế theo tính năng. Tuy nhiên, để xác định được những yếu tố, điều kiện cần thiết cho việc tiếp cận theo hướng này ở Việt Nam thì cần có những tham khảo học hỏi từ các quốc gia đã đi trước. Đây chính là nội dung mà bài viết muốn góp phần làm rõ.

1. Một số vấn đề cần xem xét khi áp dụng thiết kế theo tính năng ở Việt Nam

Bảo đảm an toàn cháy cho nhà là một trong số những vấn đề được quan tâm ở Việt Nam từ tương đối sớm trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước.

Điều này được thể hiện rõ qua hệ thống cácvăn bản pháp quy liên quan đến an toàn cháy, mà mở đầu là Pháp lệnh quy định việc quản lý của Nhà nước đối với công tác phòng cháy và chữa cháy. Tiếp theo là sự phát triển của các văn bản như Luật, Nghị định, Thông tư và hệ thống các Quy chuẩn kỹ thuật, Tiêu chuẩn quốc gia liên quan đến phòng cháy chữa cháy (PCCC) nói chung và an toàn cháy cho nhà nói riêng.

Giai đoạn trước năm 2020, có thể nói vấn đề về an toàn cháy cho nhà và công trình chưa thực sự nhận được sự quan tâm của đội ngũ các kỹ sư thiết kế về xây dựng, mặc dù hầu hết các nội dung đảm bảo an toàn cháy cho nhà đều liên quan đến các khía cạnh thiết kế xây dựng. 

Về kiến trúc, vật liệu, kết cấu,… Thời gian gần đây, cùng với sự phát triển mạnh của các dự án xây dựng nhà và những thay đổi trong công tác quản lý Nhà nước về Phòng cháy chữa cháy, vai trò của các cá nhân, tổ chức chuyên môn về xây dựng trong vấn đề an toàn cháy ngày càng rõ nét. Để đảm bảo khả năng áp dụng vào thực tế phù hợp với trình độ phát triển của các cá nhân liên quan đến vấn đề an toàn cháy cho nhà và công trình, các quy chuẩn, tiêu chuẩn liên quan hiện vẫn tiếp cận theo hướng định mức với những quy định cụ thể về các giải pháp thiết kế.

Khi triển khai áp dụng vào thực tế với sự đa dạng về loại hình, quy mô, cũng như tính chất của nhà kết hợp với những điều kiện khá riêng biệt ở mỗi địa phương đã nảy sinh vướng mắc từ những quy định cứng nhắc của những quy chuẩn, tiêu chuẩn đó. Để khắc phục được điều này, việc áp dụng thiết kế theo tính năng về an toàn cháy là một trong những hướng tiếp cận phù hợp và thực sự cấp bách.

2. Hành lang pháp lý

Cần thiết lập một hệ thống văn bản pháp quy phù hợp với cấu trúc của bộ máy quản lý Nhà nước về an toàn cháy cho nhà để làm cơ sở cho thực hành thiết kế theo tính năng.

Bên cạnh những yếu tố liên quan đến tổ chức, quản lý như xác định rõ vai trò, trách nhiệm, năng lực của mỗi chủ thể;… thì vấn đề quan trọng là cần có một quy chuẩn an toàn cháy cho nhà với các nội dung quy định theo tính năng.

Khi hành lang pháp lý này chưa rõ ràng thì việc triển khai áp dụng sẽ khó có thể đảm bảo được tính chặt chẽ trong việc đánh giá chất lượng các sản phẩm cũng như xem xét về trách nhiệm của các bên liên quan.

Hệ thống văn bản quản lý nên được thiết lập trên cơ sở tham khảo những nguyên tắc chung đã được áp dụng rộng rãi ở các quốc gia khác nhau để nâng cao được khả năng hòa nhập quốc tế của các dự án xây dựng cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài.

3. Công cụ

Cần có những nguyên tắc cơ bản cho việc lựa chọn và chấp thuận các công cụ tính toán, mô phỏng để phục vụ cho thiết kế vì các kết quả có được từ những công cụ đó chính là yếu tố giúp đánh giá và đưa ra quyết định lựa chọn giải pháp thiết kế được đề xuất.

Các tiêu chuẩn kỹ thuật chính là một công cụ giúp cho việc áp dụng hiệu quả quy chuẩn. Mặc dù hệ thống tiêu chuẩn quốc gia đã có khá nhiều tiêu chuẩn có nội dung liên quan đến an toàn cháy cho nhà song vẫn còn thiếu nhiều tiêu chuẩn cơ bản (hoặc có tiêu chuẩn nhưng nội dung không thống
nhất, không phù hợp với quy chuẩn) và cần biên soạn bổ sung, ví dụ như các tiêu chuẩn liên quan đến bảo vệ chống khói, tiêu chuẩn thiết kế kết cấu chịu tác động của lửa,…

Bên cạnh đó những tiêu chuẩn hiện có cũng cần phải được soát xét để phù hợp với quy chuẩn theo tính năng nếu có. Các số liệu đầu vào phục vụ cho phân tích mô hình chịu ảnh hưởng của yếu tố chủ quan và yếu tố địa phương cần được nghiên cứu bổ sung để đảm bảo tính chính xác của các mô hình lý thuyết được sử dụng trong các phần mềm mô phỏng. Cụ thể như các thông số về ngoại hình, thể chất, tâm lý, ứng xử,… của người có ảnh hưởng đến tính toán thoát nạn; hay các đặc tính kỹ thuật của vật liệu địa phương có ảnh hưởng đến an toàn cháy;…

Nội dung bài viết đã đưa ra một số nhận xét về những yếu tố cơ bản có ảnh hưởng đến việc thực hành áp dụng thiết kế theo tính năng trong đảm bảo an toàn cháy cho nhà, những yếu tố đó bao gồm: hành lang pháp lý; công cụ tính toán và cơ sở tính toán; và nhân lực triển khai.

Để có thể triển khai áp dụng thiết kế an toàn cháy theo tính năng kinh nghiệm cho thấy cần có sự chuẩn bị đầy đủ và thường đòi hỏi phải có thời gian cũng như những chính sách mang tính tạm thời phù hợp với điều kiện của từng giai đoạn.

Trong điều kiện của Việt Nam hiện nay, việc áp dụng thiết kế theo tính năng có thể giúp giải quyết những vướng mắc gặp phải khi áp dụng quy chuẩn với các quy định theo định mức. Tuy nhiên thiết kế theo tính năng nếu chỉ có một quy chuẩn với các quy định theo tính năng là chưa đủ.

Theo Hoàng Anh Giang

Công ty CP Tư vấn Kiểm định Xây dựng Quốc Tế